مقاله با موضوع ، مدرسه، کلامی، کلام، شیعه، مکتب

ر قرار گرفتن هشام بن سالم در مدرسه کلامی کوفه به بررسی آن پرداخته میشود.
ادوار تاریخی کلام شیعه
دانش کلام مانند فقه و حدیث، دانشی به طور کامل اسلامی و برگرفته از نصوص دینی و موضوع آن اصول و اعتقادات دینی7 است. با تحقیق در تاریخ صدر اسلام این مطلب به دست می‌آید که شروع علم کلام توسط شیعیان و خاستگاه اصلی آن مسأله امامت است. اولین اختلاف کلامی در جهان اسلام بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه وآله اختلاف طیفی از صحابه که به شیعیان علی علیه السلام شهرت پیدا کردند با حامیان دستگاه خلافت8 در این مسأله بود. چون اختلاف به طور طبیعی مستلزم مخاصمه و مخاصمه، مستلزم مناظره و مناظره هم به صورت کلامی و جدلی و ایراد حجت بر مدعی است پس می‌توان نحوه شکل گیری دانش کلام را به دست آورد؛ طبق این ادعا می‌توان گفت، شروع بحثهای کلامی و استقرار روش‌ها و شیوه‌های آن در میان شیعیان زودتر از دیگر فرقهها است.9
با پیدایش اختلافات جدید در میان مسلمانان گروههای دیگری شکل گرفت و تمامی فرقه‌ها برای استوار ساختن مبانی و شفاف سازی و تبیین مرز اعتقادات و نظرات خود با دیگر نحله‌ها به فکر استحکام بخشی آن از طریق استنباط از منابع دینی افتادند. در فرآیند استنباط، فهم و تبیین معتقدات دینی گرچه رویکرد اصلی صحابه و دانشمندان صدر اول به آیات قرآن و احادیث بود اما درک و تعقل اشخاص به عنوان عضوی از جامعه با تفکر خاص و یا سابقه در ادیان دیگر و اختلافات سیاسی موجب شد که بعد از عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم در جامعه اسلامی آنروز نحله‌های مختلف فکری و فرقه‌ها شکل‌ گیرند.10 مجموعه عوامل “درون دینی” و “برون دینی”11 شکل گیری فرقه‌ها عبارتند از: 1ـ گرایشات حزبی و تعصبات قبیله‌ای. 2ـ فهم غلط در اعتقادات دینی و لجاجت در تعیین حقایق. 3ـ منع کتابت و تدوین حدیث و سخن گفتن از احادیث. 4ـ میدان دادن به “احبار”12 و “رهبان”13 در سخن گفتن از عهدین. 5ـ اصطکاک فرهنگی و برخورد تمدنی. 6ـ پدیده اجتهاد در مقابل نص.14 7ـ تاثیر عرضه شبهات با رویکرد ایجاد تغییر در نظرات و آراء مردم. 8ـ اغراض و هدفهای شخصی سیاستمداران. 9ـ وجود عوامل نفوذی در میان مسلمانان و به طور خصوص در میان شیعیان در جهت ایجاد تفرقه. 10ـ عدم تحمل کرامات صادره از امامان که منجر به پیدایش برخی فرقه‌های شیعی شد. 11ـ مخفی نگاه داشتن عقاید خود از فرزندان و اطرافیان که باعث از بین رفتن عقاید اصیل و گسترش عقاید بیگانه در میان شیعیان شد.15
پیدایش انشعابات در میان این نحله‌ها و ظهور نحله‌های ترکیبی جدید منجر به تکوین فرقه‌های16 متعدد در میان مسلمانان گشت گرچه این فرقه‌ها در ابتدای تکوین به صورت یک جمعیت و گروه اجتماعی با اعتقادات خاص در جامعه اسلامی اعلام حضور نمودند، اما به مرور زمان جهت اثبات حقانیت خود و اعلام موجودیت رسمی وارد مناظره با یکدیگر گردیده و در دوره‌های بعدی شروع به کتابت و تدوین اعتقادات خود در قالب تک نگاری‌ها در مورد تک تک موضوعات اعتقادی نمودند و در مرحله بعدی دست به تدوین منظومه‌های اعتقادی زدند.17در طی مراحل زمانی سیر دانش کلام مناطق و شهرهای خاصی در جهان اسلام مرکزیت کلامی پیدا کرده و یا مجموعه‌ای از متکلمین با رویکرد خاص در منطقه‌ای جغرافیایی گرد هم آمده و به مرور مدرسه‌های کلامی و مکاتب کلامی در این مناطق شکل گرفت و در هرکدام از این مدرسه‌ها آثار کلامی به منصه ظهور رسید و این آثار به عنوان یک میراث به دانشمندان طبقه‌های بعد در سایر زمان‌ها و مکان‌ها منتقل شد.
سیر دانش کلام در دو شاخه اصلی مسلمانان یعنی شیعه و اهل سنت با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده و گاهی در منطقه‌ای جرقه یک جریان کلامی با حضور برخی از متکلمان زده شده و در جای دیگری مکتب کلامی دیگری رو به افول نهاده است و در زمانهای بعدی دوباره جریانی احیاء شده و با قالب جدید خود را عرضه نموده است و یا مکتبی کلامی با ترکیبی از اعتقادات جریانهای گذشته قدم در عرصه کلام گذاشته و در جامعه مسلمین به عرضه افکار و نظریات خود پرداخته است.18 اینگونه است که در تاریخ اسلام مشاهده می‌شود فرقه شیعه و خوارج و مرجئه و اهل حدیث در ابتدا هویت رسمی پیدا کرده و سپس معتزله قدم به عرصه نهاده و در مقابل اهل حدیث و شیعه جبهه گیری نموده و در دوره بعدی از میان این سه فرقه فرقه‌های دیگری با اختلافات کلامی ظاهر شدند که در کتب ملل و نحل به نام این فرقه‌ها و اعتقادات آنها در گذشته جهان اسلام اشاره شده که البته بسیاری از این فرقه‌ها امروزه طرفدارانی نداشته و فقط نام آنها باقی مانده19 و برخی دیگر هنوز دارای اسم و رسم و طرفدارانی بوده و در تکاپوی حفظ موجودیت و گسترش خود در میان سیل افکار جدید انسانها می‌باشند.20
کلام شیعه دارای چهار مرحله و دوره می‌باشد که این ادوار از زمان تکوین شروع گشته و تا به امروز رسیده است که عبارتند از:
1ـ دوره شکل گیری و تکوین علم کلام.2ـ دوره رقابت کلام با فلسفه و تعامل میان کلام و فلسفه.
3ـ دوره ادغام کلام با فلسفه.4ـ دوره احیاء و نوسازی کلام.
دوره اول خود متشکل از سه مرحله می‌باشد که عبارتند از:
1ـ مرحله آغاز و پیدایش علم کلام (کلام توصیفی سیاسی).2ـ مرحله پیدایش کلام نظری (دوره تبیین).
3ـ مرحله شکل گیری منظومه‌های اعتقادی و تدوین علم کلام (دوره تدوین).
مدرسه های کلامی شیعه
کلمه مدرسه در زبان عربی با معادل فارسی مکتب از نظر لغوی به مکان نوشتن یا مطلق تعلیم اطلاق می‌گردد21و در قدیم مکتب به جایی گفته می‌شد که در آن به کودکان خواندن و نوشتن یاد می‌دادند اما کاربرد امروزی کلمه به عنوان یک اصطلاح کاربرد پیدا کرده و به “مجموعه اندیشه‌ها و افکار یک استاد که در جمعی نفوذ یافته باشد یا یک نظر فلسفی و ادبی و جز اینها”22 اطلاق می‌شود که مجموعه اندیشه‌های اعضای یک مکتب دارای جهت گیری هماهنگ و همسو بوده و ایدئولوژی مستقل و متفاوت با دیگر اندیشه‌ها را پدید می‌آورند.23‍‍‍ به تعریف دیگر: “مدرسه یا مکتب24 در اصطلاح به یک جریان علمی مرتبط با یک منطقه جغرافیای گفته می‌شود که در آن تعدادی دانشمند متخصص در آن علم بر روی موضوعی با روش خاصی فعالیت علمی25 نموده و به تولید علم و نظریه در ان رشته علمی پرداخته‌اند.” مقومات شکل گیری یک مکتب و مدرسه را می‌توان در محورهای ذیل ذکر نمود:
1ـ مؤسس مکتب که می‌تواند فرد یا گروهی همسو در جهتی خاص با برخورداری از قدرت تأثیر گذاری بر اعضای مکتب2ـ شاگردان و رهروان مؤسس مکتب که وظیفه نشر افکار مؤسس یا تقویت و دفاع از آن را بر عهده دارند.3ـ استقبال و پذیرش محیطی است که مکتب در آن شکل.26
در جهان تشیع مکتب‌ها و مدرسه‌های کلامی مختلفی به موازات مکتب های فقهی27در قالب دوره‌های مختلف از ادوار علم کلام شکل گرفت و هرکدام دارای نقطه شروع و اوج و نقطه افول بوده است. مدرسه‌های مهم و مشهور دانش کلام شیعه عبارتند‌از:
1ـ مدرسه مدینه 2ـ مدرسه کوفه 3ـ مدرسه قم 4ـ مدرسه بغداد 5ـ مدرسه ری 6ـ مدرسه حله 7ـ مدرسه جبل عامل 8ـ مدرسه فارس 9ـ مدرسه اصفهان 10ـ مدرسه بحرین 11ـ مدرسه تهران 12ـمدرسه نجف13- مدرسه خراسان 14ـ مدرسه قم معاصر.28
مدرسه کلامی کوفه 29
در دوره معاصر با حیات امام باقر و صادق (علیهما السلام) شرایطی پدید آمد و افرادی از اصحاب دانشمند این دو امام (علیهما السلام) در شهرکوفه گرد هم آمدند و در این منطقه یک مدرسه کلامی شیعی شکل گرفته و برای اولین بار در جهان اسلام نظریه پردازی در زمینه کلام آغاز شد. این جریان کلامی با گرفتن معارف دینی از محضر دو امام فوق الذکر30 توانست مناطق همجوار مانند بغداد پایتخت حکومت اسلامی را تحت الشعاع خود قرار دهد و مبدء پیدایش جریان‌های کلامی متاخر در مناطق دیگر شود. ریشه پیدایش این مدرسه را باید در زمان حکومت و خلافت امام علی علیه السلام جستجو کرد که با هجرت امام از مدینه به کوفه و گرد آمدن اصحاب دانشمند و با فضیلت به دور حضرت در این شهر یک گروه علمی در معیت امام علیه السلام و فرزندانش تشکیل شده و این شهر را به مرور زمان تبدیل به مرکزی برای شیعیان نمود و این مرکزیت تا زمان انتقال دانش شیعه از این شهر به قم و بغداد حفظ شد. پیدایش رسمی این مدرسه از عصر صادقین31 (علیهما السلام) می‌باشد. قبل از این دوره به خاطر مشکلاتی از قبیل فشار حاکمان بنی‌امیه و به حاشیه رانده شدن شیعه و صرف نیروی شیعه بر حفظ موجودیت خود در میان سایر فرقه‌های اسلامی، چنین فرصتی برای جامعه شیعه پیش

• 1
• 2
• 3
• 4